Өндөр барилга, байгууламжуудын судалгаа

Танилцуулга

    Орчин үеийн инженерийн томоохон барилга байгууламжийг барьж байгуулах чанарыг сайжруулах, урт удаан хугацаанд ашиглах нөхцлийг бүрдүүлэх гол асуудал бол хэв гажилт үүссэн шалтгааныг илрүүлэх, хэлбэр хэмжээг тодорхойлох, авах арга хэмжээг төлөвлөх цогц арга хэмжээ юм. Барилга байгууламжийг барьж байгуулах, ашиглах явцад үүссэн хэв гажилт (суулт, байрлалын шилжилт, хазайлт, мушгиралт гэх мэт) нь төслөөр тодорхойлсон техникийн нөхцлүүдийг эвдэх, хэт ачааллыг бий болгох, цаашлаад уг байгууламж нурах аюулыг учруулж болно.

    Зураг төслийн төрөл бүрийн үе шат, барилга байгууламжийг бүтээн босгох, ашиглах үеийн хэв гажилтын хэмжилтийн үр дүнд тулгуурлан олон чухал асуудлыг шийдвэрлэж болно. Үүнд:

1. Төрөл бүрийн хөрс, байгаль цаг уурын нөхцөлд барьж байгуулах барилга байгууламжийн хэв гажилтын хэмжилтийн үр дүн нь ижил төстэй объектуудийн зураг төслийг боловсруулах үе шат, барьж байгуулах аргачлал, технологийн тооцоонд өөрчлөлт оруулах үндэслэл болдог байна. Объектын хэв гажилтад хэмжилт хийсэн олон жилийн туршлага нь барилга байгууламжийн суулт, хазайлтын тооцоонд хийх алдаанаас ангижруулах ач холбогдолтой.
2. Барилга байгууламжийг барих явцад хэв гажилтын хэмжилт хийх нь барилгын үйлдвэрлэлийн технологийн процесс, угсралтын ажлыг засах боломжийг олгодог. Жишээ нь: томоохон барилга байгууламжийн технологийн тоног төхөөрөмжийг уг барилгын суурь, бүтээцэд үүссэн суулт, хазайлт, мушгиралт, шилжилт илэрсэн шалтгаан, хурдтай уялдуулан угсрах шаардлага үүснэ. Эсрэг тохиолдолд тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын тохируулгыг хийхэд хүндрэл үүсч, байрлалыг өөрчлөх тохиолдол гарна. Түүнчлэн геодезийн хэмжилт нь ажиглалт хийж буй байгууламжийн шилжилтийг бүхэлд нь төсөөлөх боломжийг олгоно.
3. Томоохон барилга байгууламжийн ашиглалтын явцад үүссэн хэв гажилтыг ажигласан үр дүнгээр уг барилгын техникийн бүрэн бүтэн байдалд бодит үнэлэлт өгөх, барилгын суурь, бүтээцийг хугацаа алдахгүй бэхлэх, суурийн хөрсний найрлагаас хамаарсан хурдтай явагдаж байгаа суултаас үүсч болох ослоос сэргийлэх боломж олгоно. Хэв гажилтын геодезийн хэмжилт нь барилгын зураг төслөөр тогтоогоогүй хэв гажилтыг илрүүлэх боломжтой байдаг. Энэ нь нийгэмд түгшүүр төрүүлдэг атомын цахилгаан станц, томоохон усан цахилгаан станцын далангийн байгууламжинд чухал ач холбогдолтой.
4. Ачаалал нь үе үе өөрчлөгдөж байдаг барилга байгууламжийн суулт, хазайлтанд шуурхай хэмжилт хийх нь барилгын бүтээцийн хэвийн ажлыг хангахад чиглэгдэнэ. Үүний нэг тод жишээ бол нягтарсан хөрсөн дээр суурилсан будаа хадгалах элеваторууд байдаг. Тухайлбал энэ байгууламжийн зарим эд ангийн харилцан байрлал өндрийн хувьд өөрчлөгдөх, шилжих, ан цав, хагарал үүсэх шалтгааныг геодезийн хэмжилтийн үр дүнгээр тогтооно. Яг ийм төрлийн жишээг усан цахилгаан станцын байгууламж дээр ажиглаж болно. Тухайлбал, газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүс нутагт байгуулсан энэ байгууламжийн далангийн хэв гажилт нь усан сангийн эзлэхүүнд зохицуулалт хийх тохиолдлыг үүсгэдэг байна.
5. Барилга байгууламжийг өөрчлөн шинэчлэхээр төлөвлөж байгаа ажлын үед хэв гажилтад хийх хэмжилт нь нэмэлт ачааллыг тодорхойлох боломжийг олгодог учраас барилгыг давхарлах эсэх асуудлыг шийдвэрлэхэд гол үзүүлэлт болно.
6. Томоохон инженерийн барилгын цогцолборын хэв гажилтын хэмжилтийг уг байгууламжууд бүрэн тогтворжсон үед хийснээр тоног төхөөрөмжийн зарим элементүүдийн байрлалыг тохируулах, технологийн ажлын горимыг хэвийн хангах боломжийг олгоно.

    Төрөл бүрийн инженерийн барилга байгууламжийн хэв гажилтыг ажиглах геодезийн хэмжилт нь уг байгууламжийг барьж байгуулах, ашиглалтын үед өөр өөрийн онцлогтой байна.Геодезийн ажлын хамгийн нарийн бүтэц зохион байгуулалтыг усан цахилгаан станц, атомын цахилгаан станцын хурдасгуур, антенны байгууламжууд шаарддаг. Төсөл бичихдээ эдгээр байгууламжуудад хийгдэх хэмжилтийн ажлыг сайтар товлож хэрэгжүүлнэ. Инженерийн барилга байгууламжинд үүсэх хэв гажилтын гол шалтгаанууд нь барилгын суурийн ул хөрсний зарим давхаргын хүч, хөрсний усны түвшин, хөрсний физик механик шинж г.м геологи, ус зүйн геологи, ус цаг агаарын нөхцлүүд байна. Зарим тохиолдолд эдгээр нөхцлүүдийг хайгуул судалгааны материалд тулгуурлан тогтоохоос гадна хөрсний дулааны горимын шинж байдал, ус цаг агаарын өөрчлөлтийн шууд ажиглалтыг зэрэгцүүлэн хийнэ.

    Барилга байгууламжийн суурийн хэв гажилтыг тодорхойлох ажил тусгайлан боловсруулсан программын шаардлагыг хангасан мониторингийн дагуу хийгдсэн байна. Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2017 оны 02 дугаар сарын 16-ны өдрийн 34 тоот тушаалын хавсралтаар “Өндөр барилга байгууламжийн хэв гажилтыг тодорхойлох, үйлдвэрийн технологийн тоног төхөөрөмж суурилуулах үеийн геодезийн хэмжилт” БД 11-118-17 батлагдсан.  Уг дүрмийн 5.1.3. Өндөр барилга, байгууламжинд: цуваа суурьтай, даацын тоосгон ханатай, сараалжингүй барилга, 17 давхар (51 метр)-аас дээш барилга, дулааны ба атомын цахилгаан станцын утааны болон агууржуулалтын яндан, ус хөргүүрийн цамхаг, усан цахилгаан станцын бетон өндөр барилгад тооцно гэж заасныг үндэслэн судалгааг бүрдүүлсэн. Нийслэлийн хэмжээнд байгаа өндөр барилгуудын судалгааг авах хүсэлтийг 2018 оны 02 дугаар 05-ны өдрийн 1/236 дугаар бүхий албан бичгээр Нийслэлийн хот төлөвлөлт, ерөнхий төлөвлөгөөний газарт хүргүүлсэн. Нийслэлийн хот байгуулалт, ерөнхий төлөвлөгөөний газар Нийслэлийн хэмжээнд байгаа 17 давхараас дээш өндөр 80 барилгын байршил болон хаягийн мэдээллийн хамт 2018 оны 02 дугаар сарын 19-ны өдрийн 04/524 дугаартай албан бичгээр ирүүлсэн.  

Хүснэгт 1. Нийслэлийн хэмжээнд байгаа 17 давхараас дээш өндөр 80 барилгын байршил

    Үүнээс Баянгол дүүрэгт 17, Баянзүрх дүүрэгт 9, Сүхбаатар дүүрэгт 16, Хан-Уул дүүрэгт 35, Чингэлтэй дүүрэгт 3 барилга тус тус баригдсан байна.Тэдгээрийг зориулалт, давхраар нь ангилсан байдлаар үзүүлбэл:

Хүснэгт 2. Өндөр барилгын зориулалт

Хүснэгт 3. Өндөр барилгын тоо хэмжээ

Зураг 1. Өндөр барилгын тоо хэмжээний харьцуулалт

    Дээрх зурагнаас харахад 17 давхар болон 23 давхар барилга хамгийн их буюу тус бүр 16 ширхэг байна. Мөн дээрх барилгууд 2008 оноос 2018 онд ашиглалтад орсон, 51-108 хүртэл метрийн өндөртэй байна.

Хэрэгцээ ба шаардлага:

    1990 оноос өмнө барилга байгууламжийн хяналтын хэмжилтийг тогтмол хийж судалгаа шинжилгээ хийгдэж байв. Тухайн цаг үед хийгдэж байсан хэв гажилт тодорхойлж судалгаа шинжилгээ хийж байсан ажлууд орхигдсон. Сүүлийн жилүүдэд Улаанбаатар хотод хүн ам ихээр төвлөрч хотын төвд барилга барих газар хүрэлцээгүй болсон асуудал хурцаар тавигдаж байна. Энэ нь бага талбайд олон давхар барилга барьж асуудлыг шийдвэрлэх хялбар замыг сонгож байгаа хэдий ч эрсдэл ихтэй. Барилга, байгууламжийн ашиглалтын үеийн хяналт орхигдсоноор хүний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөл алдагдаж байна.Олон давхар барилгын онцлог нь бага талбайд ихээхэн масс /жин/ төвлөрөх явдал бөгөөд үүнээс болж янз бүрийн деформацийн нөлөөлөлд илүү их өртөмтгий болдог байна. Геодезийн хэмжилтээр байнгын, зарим тохиолдолд тасралтгүй хяналт шалгалт хийх шаардлага гарч байна.Иймд Улаанбаатар хотод зайлшгүй хэв гажилтыг тодорхойлох шаардлагатай барилга байгууламжийн судалгааг гаргасан болно. 

Хүснэгт 4. Улаанбаатар хотын хэмжээнд өндөр барилга, байгууламжийн хэв гажилтыг тодорхойлох төсвийн тооцоо

Танилцуулга /21 аймгийн өндөр байгууламж/

Геодезийн ажлын хамгийн нарийн бүтэц зохион байгуулалтыг усан цахилгаан станц, атомын цахилгаан станцын хурдасгуур, антенны байгууламжууд шаарддаг. Төсөл бичихдээ эдгээр байгууламжуудад хийгдэх хэмжилтийн ажлыг сайтар товлож хэрэгжүүлнэ.

    Инженерийн барилга байгууламжинд үүсэх хэв гажилтын гол шалтгаанууд нь барилгын суурийн ул хөрсний зарим давхаргын хүч, хөрсний усны түвшин, хөрсний физик механик шинж г.м геологи, ус зүйн геологи, ус цаг агаарын нөхцлүүд байна. Зарим тохиолдолд эдгээр нөхцлүүдийг хайгуул судалгааны материалд тулгуурлан тогтоохоос гадна хөрсний дулааны горимын шинж байдал, ус цаг агаарын өөрчлөлтийн шууд ажиглалтыг зэрэгцүүлэн хийнэ.

   Барилга байгууламжийн суурийн хэв гажилтыг тодорхойлох ажил тусгайлан боловсруулсан программын шаардлагыг хангасан мониторингийн дагуу хийгдсэн байна.

    Уг дүрмийн 5.1.3. Өндөр барилга, байгууламжинд: цуваа суурьтай, даацын тоосгон ханатай, сараалжингүй барилга, 17 давхар (51 метр)-аас дээш барилга, дулааны ба атомын цахилгаан станцын утааны болон агууржуулалтын яндан, ус хөргүүрийн цамхаг, усан цахилгаан станцын бетон өндөр барилгад тооцно гэж заасныг үндэслэн судалгааг бүрдүүлсэн.

    21 аймгийн 330 сум, 45 суурингийн хэмжээнд байгаа өндөр барилга, байгууламжуудын судалгааг авах хүсэлтийг 2019 оны 01 дүгээр 29-ний өдрийн 1/172 дугаар бүхий албан бичгээр 21 аймгийн ГХБХБГ-т хүргүүлсэн. 21 аймгийн ГХБХБГ-ын геодези, зураг зүйн асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүдтэй хамтран III улиралд багтаан судалгааг бүрдүүллээ. Судалгаанд 21 аймгийн төв, 330 сум, 45 суурин хамрагдсан.

    Үүнээс: Баян-Өлгий аймагт 1, Говь-Алтай аймагт 3, Говьсүмбэр 1, Дархан-Уул аймагт 4, Дорноговь аймагт 8, Дорнод аймагт 5, Дундговь аймагт 3, Орхон аймагт 3, Өмнөговь аймагт 25, Сэлэнгэ аймагт 2, Төв аймагт 4, Хэнтий аймагт 1 өндөр барилга байгууламжууд бүртгэгдсэн байна.

      Нийт: 516 ширхэг өндөр барилга байгууламж

Тэдгээрийг зориулалт, өндрөөр нь ангилсан байдлаар үзүүлбэл: Тэдгээрийг зориулалт, давхраар нь ангилсан байдлаар хүснэгтэд үзүүлэв. 

Хүснэгт 5. Өндөр барилга, байгууламжийн зориулалт

Цаашид тавигдах шаардлага:

1. Ашиглалтын үеийн суулт хазайлт, шилжилт, хэв гажилтыг тодорхойлоход шаардлагатай харьцуулалтын геодезийн байнгын цэг тэмдэгт, ханын марк суурилуулах ажлыг норматив баримт бичигт тусгуулах;
2. Өндөр барилгын мэргэжлийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэн шаардлагатай геодезийн байнгын цэг тэмдэгт, ханын марк суурилуулах ажлыг “Өндөр барилгын төлөвлөлт 31-17-10” БНбД 1 бүлэг болгон оруулахаар БХБЯ, БХТ-тэй хамтран ажиллаж байна.
3. Өндөр барилга байгууламжийн суулт, хазайлт, шилжилт, хэв гажилтыг ашиглалтын явцад хийж хэвшүүлэх;

Хүснэгт 6. 21 аймгийн өндөр байгууламж