БЭЛЧЭЭРИЙН ГАЗРЫН ӨӨРЧЛӨЛТИЙГ ФОТО МОНИТОРИНГИЙН АРГААР ҮНЭЛЭХ АЖИЛ
Бэлчээрийн газрын төлөв байдал, чанарын өөрчлөлтийг тогтсон хугацаанд тогтмол хянах, өөрчлөлтийг илрүүлэх, урьдчилан сэргийлэх, ашиглалтыг тохируулах, үнэлэлт, дүгнэлт өгөх, холбогдох мэдээллийн санг үүсгэн хэрэглэгчдийг мэдээллээр хангах, бэлчээрийн газрын хөрсийг нөхөн сэргээх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх, газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг боловсруулахад суурь мэдээлэл болгох зорилгоор бэлчээрийн газрын өөрчлөлтийг фото мониторингийн аргаар үнэлэх ажлыг улсын хэмжээнд 8 дахь жилдээ зохион байгуулан ажиллаа.
Бэлчээрийн газарт фото мониторинг хийх аргын давуу тал нь богино хугацаанд нэг дор олон мэдээллийг цуглуулах, хэрэглэхэд энгийн, зардал багатай, сэргэн ургалт, доройтлын урт, богино хугацааны өөрчлөлтийг харах боломжтой юм.
2023 оны байдлаар 21 аймгийн 319 сум, нийслэлийн 6 дүүргийн нутаг дэвсгэрт бэлчээрийн газрыг төлөөлсөн нийт 5313 фото мониторингийн цэг байгаагаас 2023 онд 5158 цэгт хээрийн судалгаа хийж, бэлчээрийн төлөв байдлыг үнэлэн Газрын мониторингийн цахим системд судалгааны үр дүнг оруулж, https://egazar.gov.mn/map цахим хуудсаар хэрэглэгчдэд нээлттэй хүргэж байна.
Зураг 1. 2023 оны бэлчээрийн газрын төлөв байдал.
Бэлчээрийн төлөв байдлын ангиллын хувь
|
Түвшин |
Бэлчээрийн төлөв байдлын ангилал |
Хандлага |
Бэлчээрийн газрын төлөв байдал, өөрчлөлт |
||||||
|
2017 он |
2018 он |
2019 он |
2020 он |
2021 он |
2022 он |
2023 он |
|||
|
I |
Байгалийн унаган төлөв байдлаа алдаагүй |
|
30% |
19% |
17% |
11.8% |
11.8% |
11% |
11% |
|
II |
Байгалийн унаган төлөв байдлаас бага зэрэг |
|
54% |
38% |
35% |
43.1% |
44.6% |
45.2% |
45.7% |
|
III |
Бэлчээрийн ургамлын бүтэц, бүрэлдэхүүн болоод бүтээмжийн хувьд нилээд өөрчлөгдсөн |
|
12% |
19% |
22% |
21.4% |
18.2% |
17.6% |
19.6% |
|
IV |
Бэлчээр хүчтэй доройтож, унаган зүйл ургамлууд устаж, түрэгч ургамлууд нэмэгдсэн |
|
4% |
20% |
21% |
17.5% |
17.5% |
16% |
17% |
|
V |
Бэлчээр маш хүчтэй өөрчлөгдсөн |
|
0% |
4% |
5% |
6.2% |
7.9% |
10.2 |
6.6 |
|
Нийт |
100% |
100% |
100% |
100% |
100% |
100% |
100% |
||
2017 оны бэлчээрийн газрын төлөв байдал, мониторингийн үр дүнг 2023 он хүртэлх үр дүнтэй харьцуулахад сүүлийн 4 жилд бэлчээрийн төлөв байдал нь 3-5 дугаар түвшинд шилжих өөрчлөлтүүд гарсан байна.
Бэлчээрийн фото мониторингийн 2023 оны судалгааны үр дүнд 569 мониторингийн цэг буюу 11% нь байгалийн унаган төрхөө алдаагүй, 2356 мониторингийн цэг буюу 45.7% нь бага зэрэг өөрчлөгдсөн, 1012 мониторингийн цэг буюу 19.6% нь дунд зэрэг өөрчлөгдсөн, 879 мониторингийн цэг буюу 17% нь хүчтэй өөрчлөгдсөн, 342 мониторингийн цэг буюу 6.6% нь маш хүчтэй өөрчлөгдсөн байна.
ГАЗАР ХАМГААЛАХ, НӨХӨН СЭРГЭЭСЭН АРГА ХЭМЖЭЭ
2023 онд улсын хэмжээнд нийт 3,895,754.16 га газарт хамгаалах, нөхөн сэргээсэн арга хэмжээг авсан бөгөөд тариалангийн газрын 205,924 га, бэлчээрийн газрын 3,540,136.29 га, хот, тосгон, бусад суурины газрын 23,275.3 га, уурхайн эдэлбэр газрын 1,790.5 га, зам, шугам сүлжээний газрын 55.74 га, ойн сан бүхий газрын 98,544.86 га, усны сан бүхий газрын 26,020 га, улсын тусгай хэрэгцээний 8 га газарт хамгаалах, нөхөн сэргээсэн арга хэмжээг тус тус авсан байна. /Зураг 1./
Энэ нь 2022 оны дүнгээс 2,349,271 га талбайгаар өссөн байна. Баянхонгор, Төв, Хэнтий, Өвөрхангай, Завхан, Булган аймгууд газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хамгийн их төлөвлөж хэрэгжүүлсэн байна.
Зураг 1. Газар хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн талбай, га /2022, 2023 он/
Хүснэгт 1. Газар хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн байдал
|
№ |
Аймаг, Нийслэлийн нэр |
Аймаг, Нийслэлийн нутаг дэвсгэрийн хэмжээ /га/ |
Газар хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн талбай /га/ |
Газар хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн талбай аймаг, нийслэлийн нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд эзлэх /%/ |
|
1 |
Архангай |
5,531,382 |
47,859.8 |
0.9 |
|
2 |
Баян-Өлгий |
4,570,589 |
49.1 |
0.0 |
|
3 |
Баянхонгор |
11,597,680 |
1,534,355.7 |
13.2 |
|
4 |
Булган |
4,873,300 |
204,319.7 |
4.2 |
|
5 |
Говь-Алтай |
14,144,767 |
13,552.3 |
0.1 |
|
6 |
Говьсүмбэр |
554,180 |
14,281.7 |
2.6 |
|
7 |
Дархан-Уул |
327,500 |
517.6 |
0.2 |
|
8 |
Дорноговь |
10,947,230 |
126,935.9 |
1.2 |
|
9 |
Дорнод |
12,359,743 |
57,473.5 |
0.5 |
|
10 |
Дундговь |
7,469,032 |
32,516.2 |
0.4 |
|
11 |
Завхан |
8,245,566 |
364,036.0 |
4.4 |
|
12 |
Орхон |
84,400 |
3,120.9 |
3.7 |
|
13 |
Өвөрхангай |
6,289,533 |
369,511.5 |
5.9 |
|
14 |
Өмнөговь |
16,538,047 |
4,419.7 |
0.0 |
|
15 |
Сүхбаатар |
8,228,715 |
54,123.4 |
0.7 |
|
16 |
Сэлэнгэ |
4,115,263 |
47,433.2 |
1.2 |
|
17 |
Төв |
7,404,237 |
415,548.4 |
5.6 |
|
18 |
Увс |
6,958,539 |
175,503.3 |
2.5 |
|
19 |
Ховд |
7,606,038 |
7,692.7 |
0.1 |
|
20 |
Хөвсгөл |
10,062,882 |
44,684.2 |
0.4 |
|
21 |
Хэнтий |
8,032,506 |
377,760.7 |
4.7 |
|
22 |
Улаанбаатар |
470,444 |
58.9 |
0.0 |
|
Нийт |
156,411,575 |
3,895,754.2 |
2.49 |
|
ТАРИАЛАНГИЙН ГАЗАР
Тариалангийн газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээний тайланг олон наст ургамал тарьсан, зурваслан тариалсан, ойн зурвасаар хамгаалагдсан, химийн бордоогоор бордсон, шим ба эрдэс бордоогоор бордсон, хортон шавж, мэрэгчдийн хөнөөлтэй тэмцсэн, хүчтэй элэгдэж, эвдэрсэн тариалан болон атаршсан газрыг нөхөн сэргээсэн гэсэн 6 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 205,924 га тариалангийн газарт хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн нь нийт талбайн 5.3 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 99,666 га талбайгаар их байна.
Тариалангийн газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн газрын ихэнх хэсгийг хортон шавж, мэрэгчдийн хөнөөлтэй тэмцсэн талбай 120,679.9 га (58.6%), шим ба эрдэс бордоогоор бордсон 49,655.9 га (24.1%), зурваслан тариалсан 23,357 га (11.3%), химийн бордоогоор бордсон талбай 6,746.2 га (3.3%), ойн зурвасаар хамгаалагдсан 4,577.4 га (2.2%), олон наст ургамал тарьсан 549.7 га (0.3%), хүчтэй элэгдэж, эвдэрсэн тариалан болон атаршсан газрыг нөхөн сэргээсэн 357 га (0.2%) байна. /Диаграм 1./
Диаграм 1. Тариалангийн газарт хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн байдал, %.
БЭЛЧЭЭРИЙН ГАЗАР
Бэлчээрийн газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээсэн арга хэмжээний тайланг элсний нүүлтээс хамгаалсан, тордон сайжруулсан, хортон шавж, мэрэгчдийн хөнөөлтэй тэмцсэн, хог хаягдлаас цэвэрлэсэн, даацыг зохицуулсан, ашиглалтаас чөлөөлсөн, өнжөөсөн, сэлгэж ашигласан, бэлчээр усжуулсан гэсэн 8 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 3,540,136.3 га бэлчээрийн газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн нь нийт талбайн 90.9 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 2,188,239.2 га талбайгаар их байна.
Бэлчээрийг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн газрын дийлэнх хэсгийг өнжөөсөн, сэлгэж ашигласан 2,224,937 га (62.8%), хортон шавж, мэрэгчдийн хөнөөлтэй тэмцсэн талбай 736,403.7 га (21.6%), бэлчээр усжуулсан 20,2418 га (5.7%), ашиглалтаас чөлөөлсөн 171,181 га (4.8%), хог хаягдлаас цэвэрлэсэн 144,320 га (4.1%), тордон сайжруулсан 17,412.4 га (0.5%), даацыг тохируулсан 16,400 га (0.5%), элсний нүүлтээс хамгаалсан 64.42 га (0.002%) талбай байна. /Диаграм 2/
Диаграм 2. Бэлчээрийн газарт хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн байдал, %.
ХОТ, ТОСГОН, БУСАД СУУРИНЫ ГАЗАР
Хот, тосгон, бусад суурины газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэнний тайланг хөрсжүүлж зүлэгжүүлсэн, мод бут сөөг тарьсан, далан хаалтаар хамгаалсан, нүх, гуу жалгыг тэгшилж янзалсан, ахуйн хог хаягдлаас цэвэрлэсэн, үйлдвэрийн хог хаягдлаас цэвэрлэсэн, элсний нүүлтээс хамгаалсан, химийн болон цацраг идэвхт бодисоос цэвэрлэсэн гэсэн 8 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 23,275.3 га хот, тосгон, бусад суурины газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн нь нийт талбайн 0.6 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 7,589.5 га талбайгаар их байна.
Хот, тосгон, бусад суурины газарт хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн газрын дийлэнх хэсгийг ахуйн хог хаягдлыг цэвэрлэсэн талбай 22,048.5 га (94.7%), мод бут, сөөг тарьсан талбай 839.06 га (3.6%), нүх, гуу жалгыг тэгшилж янзалсан 47.11 га (0.2%), далан хаалтаар хамгаалсан 21.0 га (0.09%), үйлдвэрийн хог хаягдлаас цэвэрлэсэн 6.44 га (0.03%), элсний нүүлтээс хамгаалсан 5.23 га (0.02%), хөрсжүүлж зүлэгжүүлсэн 2.41 га (0.01%) байна. /Диаграм 3/
Диаграм 3. Хот, тосгон, бусад суурины газарт хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн байдал, %.
УУРХАЙН ЭДЭЛБЭР ГАЗАР
Уурхайн эдэлбэр газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэнний тайланг ухагдаж, эвдэрсэн газрыг эргүүлэн дарж булсан, дарж булсан талбайг хөрсжүүлж, ургамалжуулсан биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн, эвдрэлд өртсөн голын эрэг хавийн газрыг сэргээсэн, голын гольдролыг буцааж хэвэнд нь оруулсан гэсэн 3 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 1,790.5 га уурхайн эдэлбэр газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн нь нийт талбайн 0.05 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 2,372 га талбайгаар бага байна.
Уурхайн эдэлбэр газарт хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн газрын дийлэнх хэсгийг ухагдаж, эвдэрсэн газрыг эргүүлэн дарж булсан 1452.4 га (81.1%), дарж булсан талбайг хөрсжүүлж, ургамалжуулсан биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн 306.8 га (17.1%), эвдрэлд өртсөн голын эрэг хавийн газрыг сэргээсэн, голын гольдролыг буцааж хэвэнд нь оруулсан 31.3 га (1.7%) байна. /Диаграм 4/
Диаграм 4. Уурхайн эдэлбэр бүхий газрын хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн байдал, %.
ЗАМ, ШУГАМ СҮЛЖЭЭНИЙ ГАЗАР
Зам, шугам сүлжээний газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээсэн арга хэмжээ хэмжээний тайланг авто зам, төмөр зам, агаар, усан замын эвдэрсэн газарт техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн, цахилгаан эрчим хүч, болон харилцаа холбооны чиглэлээр болон бусад гэсэн үзүүлэлтүүдээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 55.7 га зам, шугам сүлжээний газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн нь нийт талбайн 0.001 %-ийг эзэлж байна.
Зам, шугам сүлжээний газарт хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн газрын дийлэнх хэсгийг цахилгаан эрчим хүч, болон харилцаа холбооны чиглэлээр 30.79 га (55.24%), авто зам, төмөр зам, агаар, усан замын эвдэрсэн газарт техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн 24.95 га (44.76%) байна. /Диаграм 5./
Диаграм 5. Зам, шугам сүлжээний газарm хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн байдал, %.
ОЙН САН БҮХИЙ ГАЗАР
Ойн сан бүхий газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэнний тайланг ойн цэвэрлэгээ хийсэн, өвчин хортон шавжтай тэмцэх арга хэмжээ авсан, мод бут сөөг шинээр тарьсан, нөхөн суулгалт хийсэн гэсэн 3 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 98,544.8 га ойн сан бүхий газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн нь нийт талбайн 2.5 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 42,771.6 га талбайгаар их байна.
Ойн сан бүхий газарт хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн газрын дийлэнх хэсгийг өвчин, хортон шавжтай тэмцэх арга хэмжээ авсан талбай 93,182.6 га (94.5%), ойн цэвэрлэгээ хийсэн талбай 2,794.7 га (2.8%), мод, бут, сөөг, шинээр тарьсан, нөхөн суулгалт хийсэн талбай 2,567.4 га (2.6%)-ийг байна. /диаграм 6./
Диаграм 6. Ойн сан бүхий газарт хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн байдал, %.
УСНЫ САН БҮХИЙ ГАЗАР
Усны сан бүхий газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэнний тайланг ус, усан орчныг цэвэрлэх, цэвэршүүлэх арга хэмжээ авсан, усны эх булаг, эрэг орчмын газрын хөрсийг цэвэрлэх, хамгаалах арга хэмжээ авсан, усны үер, эвдрэлээс хамгаалах арга хэмжээ авсан гэсэн 3 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 26,020 га усны сан бүхий газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн нь нийт талбайн 0.66 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 11,178.7 га талбайгаар их байна.
Усны
сан бүхий
газарт
хамгаалах,
нөхөн
сэргээсэн
арга хэмжээ
авсан газрын
дийлэнх
хэсгийг усны
үер,
эвдрэлээс
хамгалах
арга хэмжээ авсан
13’653
га
(52.4%), усны
эх булаг,
эрэг орчмын
газрын
хөрсийг цэвэрлэх,
хамгаалах
арга хэмжээ
авсан 11584 га
(44.5%),
ус, усан
орчныг
цэвэрлэх,
цэвэршүүлэх
арга хэмжээ
авсан талбай 783.1
га (3.0%)
байна. /Диаграм
7/
Диаграм 7. Усны сан бүхий газарт хамгаалах, нөхөн сэргээсэн арга хэмжээ хэрэгжүүлсэн, %.
УЛСЫН ТУСГАЙ ХЭРЭГЦЭЭНИЙ ГАЗАР
Улсын тусгай хэрэгцээний газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлсэнний тайланг мод, зүлэг тарьж ногоон байгууламж бий болгосон, улсын тусгай хамгаалалттай газарт хэрэгжүүлсэн газар хамгаалах, нөхөн сэргээсэн арга хэмжээ, тэжээлийн ургамал, олон наст тариалсан, элэгдэж, эвдэрсэн газарт техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн, хог хаягдал дарж булшилсан, тэгшилсэн, хоргүйжүүлсэн гэсэн 5 үзүүлэлтүүдээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд нийт 8 га улсын тусгай хэрэгцээний газарт мод, зүлэг тарьж ногоон байгууламж бий болгосон арга хэмжээг авч хэрэгжүүлсэн байна.
ГАЗАРТ УЧРУУЛСАН ХОХИРОЛ
Улсын хэмжээнд 2023 онд нийт 8,344,269.1 га газарт хохирол учруулсан дүн гарсан бөгөөд тариалангийн газрын 82,774.5 га, бэлчээрийн газрын 8,115,677.6 га, хот, тосгон, бусад суурины газрын 17,570 га, зам, шугам сүлжээний газрын 16,874.9 га, ойн сан бүхий газрын 110,930.6 га, усны сан бүхий газрын 441.5 га газарт тус тус хохирол учруулсан байна.
2022 оны дүнтэй харьцуулбал 3,499,504.9 га буюу 72%-иар өссөн. /Зураг 1/
Зураг 1. Газарт учруулсан хохирлын талбайн хэмжээ, га /2022, 2023 он/.
Хүснэгт 1. Газарт учруулсан хохирол
|
№ |
Аймаг, Нийслэлийн нэр |
Аймаг, Нийслэлийн нутаг дэвсгэрийн хэмжээ /га/ |
Газарт учруулсан хохирлын талбай /га/ |
Газарт учруулсан хохирлын талбай аймаг, нийслэлийн нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд эзлэх /%/ |
|
1 |
Архангай |
5,531,382 |
94,734.8 |
1.7 |
|
2 |
Баян-Өлгий |
4,570,589 |
513.5 |
0.0 |
|
3 |
Баянхонгор |
11,597,680 |
30,824.7 |
0.3 |
|
4 |
Булган |
4,873,300 |
249,137.3 |
5.1 |
|
5 |
Говь-Алтай |
14,144,767 |
13,577.3 |
0.1 |
|
6 |
Говьсүмбэр |
554,180 |
16,851.5 |
3.0 |
|
7 |
Дархан-Уул |
327,500 |
1,770.5 |
0.5 |
|
8 |
Дорноговь |
10,947,230 |
1,702.5 |
0.0 |
|
9 |
Дорнод |
12,359,743 |
3,109,357.2 |
25.2 |
|
10 |
Дундговь |
7,469,032 |
998,827.2 |
13.4 |
|
11 |
Завхан |
8,245,566 |
191,447.8 |
2.3 |
|
12 |
Орхон |
84,400 |
8,402.8 |
10.0 |
|
13 |
Өвөрхангай |
6,289,533 |
440,361.7 |
7.0 |
|
14 |
Өмнөговь |
16,538,047 |
4,271.6 |
0.0 |
|
15 |
Сүхбаатар |
8,228,715 |
111,598.2 |
1.4 |
|
16 |
Сэлэнгэ |
4,115,263 |
85,721.8 |
2.1 |
|
17 |
Төв |
7,404,237 |
252,760.3 |
3.4 |
|
18 |
Увс |
6,958,539 |
77,045.1 |
1.1 |
|
19 |
Ховд |
7,606,038 |
5,197.9 |
0.1 |
|
20 |
Хөвсгөл |
10,062,882 |
159,552.5 |
1.6 |
|
21 |
Хэнтий |
8,032,506 |
2,454,724.6 |
30.6 |
|
22 |
Улаанбаатар |
470,444 |
35,888 |
7.6 |
|
Нийт |
156,411,575 |
8,344,269.68 |
5.3 |
|
ТАРИАЛАНГИЙН ГАЗАРТ УЧРУУЛСАН ХОХИРОЛ
Тариалангийн газрын хохирлын тайланг салхи, усны элэгдэл эвдрэлд орсон, үржил шим буурсан, хортон шавжид нэрвэгдсэн, хөрс бохирдсон, химийн бодисоор бохирдсон, хог ургамалд нэрвэгдсэн, хаягдсан гэсэн 8 үзүүлэлтээр тогтоодог.
Улсын хэмжээнд 82,774.5 га тариалангийн газарт хохирол учруулсан дүн гарсан ба нийт хохирол учруулсан талбайн 0.9 %-ийг эзэлж байна. Энэ дүн нь 2022 оныхоос 1,324.3 га талбайгаар их байна.
Тариалангийн газарт мэрэгчид болон хортон шавжийн нөлөөллөөр 48,858.5 га (59%) талбайд хамгийн их хохирол учруулсан байна.
Бусад хохирол учирсан талбайг ихээс бага руу эрэмбэлэн үзвэл үржил шим буурсан 24,066.3 га (29%), химийн бодисоор бохирдсон 7,542.1 га (9%), усны эвдрэлд орсон 894.1 га (1%), салхины эвдрэлд орсон 717 га (0.8%), чулуужилт, давсжилт, намагжилтад орсноос хаягдсан 467.1 га (0.5%), хог ургамалд нэрвэгдсэн 229.4 га талбай (0.2%) байна. (Диаграм 1)
Диаграм 1. Тариалангийн газарт учруулсан хохирлын төрөл, %.
БЭЛЧЭЭРИЙН ГАЗАРТ УЧРУУЛСАН ХОХИРОЛ
Бэлчээрийн газрын хохирлын тайланг талхлагдсан, салхи, усны эвдрэлд орсон, намагжсан, элсний нүүлтэд орсон, мэрэгчид, хортон шавжид талхлагдсан, цөлжсөн, ашигт малтмалын олборлолтод өртсөн, газрын тосны олборлолтоос бохирдсон, түймэрт өртсөн гэсэн 9 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 8,115,677.6 га бэлчээрийн газарт хохирол учруулсан дүн гарсан ба нийт хохирол учруулсан талбайн 97.3 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 3,434,174.62 га талбайгаар их байна.
Бэлчээрийн газрын 3,195,177.4 га (39%) талбай түймэрт өртсөн бөгөөд энэ нь бэлчээрийн газарт хамгийн их хохирол учруулсан хүчин зүйл болсон байна. Бусад хохирол учруулсан хүчин зүйлсийг ихээс бага руу эрэмбэлэн үзвэл талхлагдсан 3,078,187.6 га (37.9%), мэрэгчид, хортон шавжид идэгдсэн 1,770,246.1 га (21.8%), элсний нүүлтэд орсон 65,076.9 га (0.8%), ашигт малтмалын олборлолтод өртсөн 3,397.0 га (0.04%), салхи, усны эвдрэлд орсон 2316.5 га (0.03%), цөлжсөн 1274.0 га (0.02%) байна. (Диаграм 2)
Диаграм 2. Бэлчээрт учруулсан хохирлын төрөл, %.
ХОТ, ТОСГОН, БУСАД СУУРИНЫ ГАЗАРТ УЧРУУЛСАН ХОХИРОЛ
Хот, тосгон, бусад суурины газрын хохирлын тайланг ургамлан бүрхэвчгүй болсон, элсний нүүлтэд орсон, химийн болон цацраг идэвхт бодисоор хордсон, үйлдвэрийн хог хаягдлаар бохирдсон, ахуйн хог хаягдлаар бохирдсон, шатах тослох материал болон хүнд металлаар бохирдсон, ашигт малтмалын олборлолтоос болон ухагдаж эвдэрсэн гэсэн 7 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 17,570.46 га хот, тосгон, бусад суурины газарт хохирол учруулсан ба энэ нь нийт хохирол учруулсан талбайн 0.2 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 7,049.66 га талбайгаар нэмэгдсэн байна.
Хот, тосгон, бусад суурины газрын 16,062.7 га (91.4%) талбай ахуйн хог хаягдлаар бохирдсон байна. Бусад хохирол учруулсан талбайг ихээс бага руу эрэмбэлэн үзвэл ашигт малтмалын олборлолтоос болон ухагдаж эвдэрсэн 805.8 га (4.6%), элсний нүүлтэд орсон 471.1 га (2.7%), шатах тослох материал болон хүнд металлаар бохирдсон 170.8 га (1.0%), ургамлан бүрхэвчгүй болсон 37.2 га (0.2%), үйлдвэрийн хог хаягдлаар бохирдсон 22.8 га (0.1%) байна. /Диаграм 3/
Диаграм 3. Хот, тосгон, бусад суурины газарт учруулсан хохирлын төрөл, %.
ЗАМ, ШУГАМ СҮЛЖЭЭНИЙ ГАЗАРТ УЧРУУЛСАН ХОХИРОЛ
Зам, шугам сүлжээний газрын хохирлын тайланг цахилгаан эрчим хүч, барилга засвар, зам тээвэр, холбоо үйлчилгээний ажлаас бохирдсон, зам, шугам сүлжээний ажлаас шалтгаалан ухагдаж эвдэрсэн, байгалийн гамшиг болон үерийн улмаас нуранги, гуу жалга үүссэн, хий дамжуулах хоолой, барилга байгууламж барих ажлаас үүссэн гэсэн 4 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 16,874.9 га зам, шугам сүлжээний газарт хохирол учруулсан нь хохирол учруулсан нийт талбайн 0.2 %-ийг эзэлж байна.
Зам, шугам сүлжээний газрын хамгийн их хохирол учруулсан талбайд байгалийн гамшиг болон үерийн улмаас нуранги, гуу жалга үүссэн талбай 13,804 га (81.8%), зам, шугам сүлжээний ажлаас шалтгаалан ухагдаж эвдэрсэн 3,069.9 га (18.2%), цахилгаан эрчим хүч, барилга засвар, зам тээвэр, холбоо үйлчилгээний ажлаас бохирдсон 1.1 га (0.01%) байна. /Диаграм 4/
Диаграм 4. Зам, шугам сүлжээний газарт учруулсан хохирлын төрөл, %.
ОЙН САН БҮХИЙ ГАЗАРТ УЧРУУЛСАН ХОХИРОЛ
Ойн сан бүхий газрын хохирлын тайланг түймэрт нэрвэгдсэн, өвчин, хортон шавжид идэгдсэн, мод бут, сөөг, загийг устгасан, мод бэлтгэл, огтлолт, боловсруулалтаас, ашигт малтмалын олборлолтод өртсөн гэсэн 5 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 110,930.6 га ойн сан бүхий газарт хохирол учруулсан нь нийт хохирол учруулсан талбайн 1.33 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 54,098.02 га талбайгаар их байна.
Ойн сан бүхий газарт хамгийн их хохирол учруулсан хүчин зүйлийг ихээс бага руу эрэмбэлэн үзвэл өвчин, хортон шавжид идэгдсэн 93,517.5 га (84.3%), түймэрт нэрвэгдсэн 8,278.8 га (7.5%), ашигт малтмалын олборлолтод өртсөн 3,752 га (3.4%), мод бэлтгэл, огтлолт, боловсруулалт 3,511.6 га (3.2%), мод бут, сөөг, загийг устгасан 1’870,7 га (1.7%) байна. /Диаграм 5/
Диаграм 5. Ойн сан бүхий газарт учруулсан хохирлын төрөл, %.
УСНЫ САН БҮХИЙ ГАЗАРТ УЧРУУЛСАН ХОХИРОЛ
Усны сан бүхий газрын хохирлын тайланг гадаргын болон гүний ус бохирдсон, үйлдвэрийн хордолт, бохирдолтод өртсөн эрэг хавийн газар, ашигт малтмалын олборлолтоос эвдрэлд өртсөн эрэг хавийн газар, мал болон хүний үйл ажиллагаанаас булаг шанд, худаг ойр орчмын газар бохирдсон гэсэн 4 үзүүлэлтээр гаргадаг.
Улсын хэмжээнд 4,415 га усны сан бүхий газарт хохирол учруулсан ба хохирол учруулсан нийт талбайн 0.01 %-ийг эзэлж байна. Энэ нь 2022 оныхоос 246 га талбайгаар их байна.
Усны сан бүхий газрын хамгийн их хохирол учруулсан талбайд гадаргын болон гүний ус бохирдсон 203 га (46%), мал болон хүний үйл ажиллагаанаас булаг шанд, худаг ойр орчмын газар бохирдсон 167.5 га (38%), ашигт малтмалын олборлолтоос эвдрэлд өртсөн эрэг хавийн газар 71 га (16%) байна. /Диаграм 6/
Диаграм 6. Усан сан бүхий газарт учруулсан хохирлын төрөл, %.
