Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн ерөнхий газраас газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхийн дуудлага худалдаа, төсөл сонгон шалгаруулалтыг цахим хэлбэрээр түргэн, шуурхай, ил тодоор зохион байгуулах, газрын зах зээлийн үнийн мэдээ цуглуулж нэгдсэн мэдээллийн сан бий болгох, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, мэдээллээр иргэд, олон нийтэд үйлчлэх, зорилгоор Газрын биржийн цахим систем /www.mle.mn/-ийг хэрэглээнд нэвтрүүлсэн.
Зураг1. Газрын биржийн цахим систем /www.mle.mn/
Газрын биржийн цахим систем /www.mle.mn/-ээр дараах үйл ажиллагааг эрхэлнэ.
Уг системийг 21 аймгийн Газрын харилцаа, барилга, хот байгуулалтын газар, нийслэл, дүүргийн Газрын алба, 330 сумын Газрын даамлууд үйл ажиллагаандаа ашиглаж байгаа бөгөөд тус систем нь Байгууллагын орон зайн өгөгдлийн дэд бүтэц, Газрын кадастрын нэгдсэн мэдээллийн сан, Газрын үнэлгээний мэдээллийн сантай болон холбогдох бусад байгууллагын мэдээллийн сантай холбогдон ажиллах боломжийг бүрдүүлсэн.
Мөн чөлөөт бүс, төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газар болон банк санхүүгийн байгууллага, үл хөдлөх хөрөнгө зуучлалын байгууллагууд үйл ажиллагаандаа ашиглах боломжтой.
Иргэд, хуулийн этгээд газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхийн дуудлага худалдаа, төсөл сонгон шалгаруулалтад байршил харгалзахгүй оролцож, олон шат дамжлагагүй, түргэн шуурхай үйлчилгээг авах боломжтой болсон.
Улсын хэмжээнд 2023 онд 2,957 удаа газар эзэмшүүлэх эрхийн дуудлага худалдааг зохион байгуулснаас 1,246 дуудлага худалдаа хүчинтэй буюу 2,938.2 га газрыг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага эзэмшүүлсэн.
Газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхийн дуудлага худалдааг танхимаар зохион байгуулж байх үед жилд дунджаар 4 тэрбум төгрөг улсын төсөвт ордог байсан бол Газрын биржийн цахим систем /www.mle.mn/-ийг хэрэглээнд нэвтрүүлж, дуудлага худалдааг цахимаар зохион байгуулдаг болсноор дуудлага худалдаанаас улсын төсөвт орох орлогын хэмжээ жилээс жилд нэмэгдэж байгаа бөгөөд 2023 оны байдлаар дуудлага худалдааны орлого 23.7 тэрбум төгрөг буюу 5.9 дахин өссөн байдалтай байна.
| Он | Зохион байгуулсан тоо | Үүнээс | Нийт оролцогч | Үүнээс | Нийт оролцогч | Үүнээс | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Цахим | Танхим | Цахим | Танхим | Цахим | Танхим | ||||
| 2016 | 672 | 32 | 640 | 281 | 68 | 213 | 2.4 | 0.3 | 2.1 |
| 2017 | 583 | 118 | 465 | 494 | 204 | 290 | 4.3 | 2.1 | 2.2 |
| 2018 | 1,179 | 683 | 496 | 1,933 | 1,531 | 402 | 8.5 | 5.2 | 3.3 |
| 2019 | 1,801 | 1,367 | 434 | 2,136 | 1,773 | 363 | 10.2 | 6.3 | 3.9 |
| 2020 | 2,282 | 1,968 | 314 | 3,590 | 3,245 | 345 | 10.4 | 7.6 | 2.8 |
| 2021 | 2,360 | 2,062 | 198 | 4,410 | 4,120 | 290 | 14.7 | 13.5 | 1.2 |
| 2022 | 4,225 | 3,932 | 293 | 7,474 | 7,066 | 408 | 42.9 | 29.8 | 14.1 |
| 2023 | 2,957 | 2564 | 393 | 5628 | 5175 | 453 | 23.7 | 19.9 | 3.8 |
Хүснэгт-1. Дуудлага худалдаа зохион байгуулсан тоо, оролцогч, орлого /2016-2023 он/
Зураг 1. 2009-2023 онд улсын хэмжээнд газар эзэмшүүлэх эрхийн дуудлага худалдаагаар улсын төсөвт орсон орлого /сая.төг/
Зураг 1. Газрын биржийн цахим системийг ашиглан дуудлага худалдаа зохион байгуулсан байдал (2023 он).
Мөн газар, үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн үнийн мэдээг бүрдүүлж, дүн шинжилгээ хийх, мэдээллийн сан байгуулах зорилгоор Газрын биржийн цахим систем /www.mle.mn/-ийг ашиглан газрын зах зээлийн үнийн мэдээг цуглуулж байна.
2023 оны жилийн эцсийн байдлаар Газрын биржийн цахим системд нийт 94738 газар, үл хөдлөх эд хөрөнгийн үнийн мэдээ бүртгэгдээд бөгөөд үүнээс тайлант онд 8456 газар, үл хөдлөх эд хөрөнгийн үнийн мэдээ бүртгэсэн. Бүртгэгдсэн газар, үл хөдлөх эд хөрөнгийн үнийн мэдээнээс гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалттай 6652, худалдаа үйлчилгээний зориулалттай 560, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн зориулалттай 1121, хөдөө аж ахуйн газраас бусад үйлдвэрлэлийн зориулалттай 122 үнийн мэдээ тус тус эзэлж байна.
Тухайн онд цуглуулсан газар, үл хөдлөх эд хөрөнгийн үнийн мэдээ 83 хувийг гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалттай газрын үнийн мэдээ, 4,7 хувийг худалдаа үйлчилгээний зориулалттай газрын үнийн мэдээ, 9,3 хувийг хөдөө аж ахуйн зориулалттай газрын үнийн, 3 хувийг үйлдвэрлэлийн зориулалттай газрын үнийн мэдээ эзэлж байгаа юм.
Иргэн, хуулийн этгээд Газрын биржийн цахим системд “хэрэглэгч”-ээр бүртгүүлж www.mle.mn цахим хаягаар болон гар утасны аппликейшнаар аймаг, нийслэлийн газрын албанаас зарласан Газар өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх, ашиглуулах эрхийн дуудлага худалдаанд оролцох боломжтой. Мөн иргэн, хуулийн этгээдийн хүсэлтийн дагуу газар эзэмших эрхийг бусдад шилжүүлэх, Монгол Улсын иргэн өмчилсөн газраа бусдад худалдах, худалдан авах үйл ажиллагаанд зуучлах, дуудлага худалдаагаар бусдад шилжүүлэх үйлчилгээ үзүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл Монгол улсын иргэн өөрийн өмчлөлд байгаа газраа дуудлага худалдаагаар худалдах хүсэлтийг харъяа аймаг, нийслэлийн газрын албанд хүсэлт гаргаж дуудлага худалдааг зохион байгуулан бусдад шилжүүлэх боломжтой юм.
Газрын үнэлгээний цахим системийг 21 аймаг 330 сум, нийслэл, дүүргийн хэмжээнд бүрэн нэвтрүүлэн ажиллаж байгаа бөгөөд 2023 ондөссөн дүнгээр инженерийн болон хүрээлэн буй орчны, нийгмийн дэд бүтцийн 10182 үнэд нөлөөлөах хүчин зүйлсийн мэдээллийг оруулж, нийт 1246886 нэгж талбарт үнэд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн утга бодуулан, масс үнэлгээ хийж дүн шинжилгээ хийсэн.
Газрын үнэлгээний мэдээллийн системд дараах үнэд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн мэдээллийг шинэчлэн сервис үйлчилгээгээр авдаг болсон. Үүнд:
Газрын үнэлгээний мэдээллийн системд дараах үнэд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн мэдээллийг шинээр сервис үйлчилгээгээр авдаг болсон. Үүнд:
График 1. Үнэлгээний системд бүртгэсэн нийгмийн дэд бүтцийн мэдээлэл
Газрын үнэлгээний цахим системийг ашиглан улсын хэмжээнд хот, тосгон, бусад суурин газрын нийт 35734 нэгж талбарын газрын зах зээлийн үнийн мэдээг боловсруулан, үр дүнг ашиглан 1246886 нэгж талбарт масс үнэлгээ бодуулж, газрын үнэлгээний бүсчлэл болон 1 га газрын суурь үнийг боловсруулсан. Ойн сан бүхий газрын эдийн засгийн үнэлгээ хийх аргачлал боловсруулан газрын үнэлгээний системд оруулж 4 тойрог /муж/ 31 төрлөөр үнэлж ойн сангийн газрын эдийн засгийн үнийг тооцоолон гаргасан. Усны сан газрын чанарын болон эдийн засгийн үнэлгээ хийх аргачлалыг боловсруулан газрын үнэлгээний системд оруулсан бөгөөд 29 тойргоор усны сан бүхий газрын эдийн засгийн үнэлгээг боловсруулсан. Харин Хөдөө аж ахуйн газрын тариалангийн газрын үнэлгээг боловсруулах 482 нэгж талбарын чанарын оноог тооцож 1179 нэгж талбарыг масс үнэлгээгээр үнэлж тариалангийн газрыг 5 тойргоор газрын эдийн засгийн үнэлгээг тооцсон.
Үнэлгээний системийн мэдээлэл /аймаг, нийслэл/
Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн газрын “Газрын харилцааны цахим шилжилт, эрх зүйн шинэтгэлийг эрчимжүүлэх” жилийн хүрээнд иргэдэд төрийн үйлчилгээг цахим хэлбэрээр хүргэх зорилгоор “Монголын мэргэшсэн үнэлгээчдийн институт”, “үл хөдлөх хөрөнгө зуучлалын нэгдсэн холбоо” зэрэг байгууллагатай “Мэдээлэл харилцан солилцох тухай гэрээ” байгуулан гэрээний дагуу хоёр байгууллагын дундын мэдээллийн санг байгуулах шаардлагатай мэдээллүүдийг тухай бүр солилцож, газар, үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн үнийн мэдээллийг дундын мэдээллийн сангаар дамжуулан шууд авч газрын үнэлгээний цахим системд ашиглах бүрэн боломжтой болсон.
Газрын тухай хуулийн дагуу Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээд болон гадаадын иргэн, хуулийн этгээд, харьяалалгүй хүний эзэмшиж, ашиглаж байгаа газрын төлбөрийг Газрын төлбөрийн тухай хуулийн дагуу Улсын хэмжээнд ногдуулж, орлогыг бүрдүүлдэг бөгөөд 2023 онд Татварын ерөнхий газартай хамтарсан дундын мэдээллийн сангаар дамжуулан Засгийн газрын 2018 оны “Газрын үнэлгээний тойрог, зэрэглэл (бүс), суурь үнэлгээ, газрын төлбөрийн хэмжээг тогтоох тухай” 182 дугаар тогтоол, Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн газрын даргын 2022 оны “Газрын төлбөр ногдуулах аргачилсан заавар” 209 дугаар тушаал, Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн газар, Татварын ерөнхий газартай хамтарсан 2019 оны 173/178 тоот “Мэдээлэл солилцох журам”, “Мэдээлэл харилцан солилцох тухай гэрээ” 2019/09-01/32 дугаар гэрээний дагуу газрын төлбөрийг дундын мэдээллийн сангаар дамжуулан ногдуулж, төвлөрүүлж байна.
Улсын хэмжээнд 2023 оны газрын төлбөрийн орлогоос орон нутгийн төсөвт 156 тэрбум 325 сая төгрөгийг оруулахаар төлөвлөснөөс 179 тэрбум 690 сая төгрөгийн ногдуулалт хийж нийт 140 тэрбум 488 сая төгрөгийг орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлж, орлогын төлөвлөгөө 90 хувийн гүйцэтгэлтэй биелүүлсэн байна.
Газрын төлбөрийн 2023 оны батлагдсан төлөвлөгөөний биелэлтийг аймаг, нийслэл тус бүрээр авч үзэхэд Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Дундговь, Завхан, Орхон, Өвөрхангай, Өмнөговь, Сүхбаатар, Ховд, Хөвсгөл, Хэнтий зэрэг аймгууд 100-447 хувийн гүйцэтгэлтэйгээр төлөвлөгөөг давуулан биелүүлсэн байна.
Газрын төлбөрийн тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш газрын төлбөрийн орлогоос 1 их наяд 178 тэрбум 897 сая төгрөгийг улс, орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлэхээр төлөвлөснөөс өссөн дүнгээр нийт 1 их наяд 97 тэрбум 269 сая төгрөгийг төвлөрүүлсэн байна.
Тайлант оны газрын төлбөрийн орлогыг өмнөх онтой 22 тэрбум 576 сая төгрөгөөр өссөн дүнтэй байгаа нь Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгдсэн системд суурилсан Газрын төлбөр, татварын системээр эрхзүйн харилцаа үүссэн бүртгэлтэй нэгж талбар бүрт ногдуулалт хийж Татварын системд илгээсэн бөгөөд цаашид Уул уурхайн ашиглалтын лиценз бүхий газар, Улсын тусгай хамгаалалттай газарт олгогдсон газруудыг тус системд бүрэн бүртгэж баталгаажуулснаар газрын төлбөрийн орлого өсөж цаашид нэмэгдэх хандлагатай байна.
