Засгийн газрын 2018 оны 182 дугаар тогтоолоор Улаанбаатар хотын газрын суурь үнэлгээг тогтоохдоо газрын зах зээлийн үнийн мэдээнд шинжилгээ хийж, түүн дээрээ газрын үнэд нөлөөлөх гол хүчин зүйлүүд болох байршил, инженерийн хангамж, нийгэм, эдийн засгийн болон байгаль орчны нөхцөл харгалзан 17 ашиглалтын зориулалт, 16 бүсчлэлд хувааж ялгавартайгаар тогтоосон байдаг. Тухайлбал: Байршлаасаа хамааран гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалттай 1 м2 газрын суурь үнэлгээ 1800–81800 төгрөг бол худалдаа бүх төрлийн үйлчилгээний зориулалттай 1 м2 газрын суурь үнэлгээ 19200–128000 болох юм. Газрын суурь үнэлгээтэй холбоотой мэдээллийг www.egazar.gov.mn сайтаас авах боломжтой
ГЗБГЗЗГ-ын геопорталаар нийт 8 ангилалын 26 дэд төрлийн орон зайн мэдээллийг төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагуудад орон зайн веб үйлчилгээгээр гаргасан. Уг системд 2020 оны I улирлын байдлаар нийт 138491 /Давхардсан тоогоор/ хэрэглэгч хандаж орон зайн мэдээллийг веб байдлаар хандан ашигласан байна.
Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн газар нь 2015 оноос эхлэн Швейцарийн хөгжлийн агентлаг Ногоон-Алт төсөлтэй хамтран “Бэлчээрийн газрын өөрчлөлтийг фото мониторингийн аргаар үнэлэх” ажлыг эхлүүлээд 5 дахь жилдээ улсын хэмжээнд хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Энэхүү ажлын хүрээнд нийслэлийн 6 дүүрэг, 21 аймгийн 314 сумыг хамарсан 4’781 бэлчээрийн мониторингийн цэгийг байгуулан, жил бүрийн 8 дугаар сарын эхний 10 хоногт багтаан судалгаа хийж, үр дүнг аймаг, сумын холбогдох хурлуудаар хэлэлцүүлж газар зохион байгуулалтын төлөвлөлтөд тусган ажиллаж байна. Тухайлбал: Бэлчээрийг өнжөөх, сэлгэх, чөлөөлөх, хортон мэрэгчтэй тэмцэх, усжуулах, зэрэг ажлуудыг үе шаттай хэрэгжүүлэхээс гадна “Бэлчээр ашиглагчдын хэсэг”-ээр дамжуулан малчдад зөвлөмж хүргүүлэн ажиллаж байна. 2019 оны байдлаар улсын хэмжээнд бэлчээрийн мониторингийн үр дүнгээр хонин толгойд шилжүүлснээр 77 сая мал 2019-2020 өвөлжиж, хаваржих боломжтой байна. 2018 оны жилийн эцcийн малын тоо 110 сая хонин толгой байгаа ба энэ нь боломжит даацаасаа 33 сая хонин толгойгоор хэтэрсэн байна.
Гэр бүлийн хамтын хэрэгцээнд зориулан хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ, таримал ургамал тарих зориулалтаар иргэнд 0,1 га-гаас илүүгүй газар үнэ төлбөргүй эзэмшүүлж болно. Мөн багийн иргэдийн Нийтийн Хурлын санал, сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийг үндэслэн, тариалангийн газрыг газар тариалангийн салбарт олон жил тогтвортой ажилласан иргэнд гэр бүлийнх нь хамтын хэрэгцээнд зориулан Засгийн газраас тогтоосон журмын дагуу давуу эрхээр эзэмшүүлж болно.
Нэг иргэнд давуу эрхээр эзэмшүүлэх тариалангийн газрын хэмжээ нь үр тарианы зориулалтаар 100 га хүртэл, төмс, хүнсний ногооны зориулалтаар 5 га хүртэл байна. Иймд аймаг, нийслэл, дүүргийн Газрын алба, сумын Газрын даамалд хандана уу.
“Газрын тухай” хуулийн 40.1.6-д заасны дагуу газар эзэмшигч хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр гэрээнд заасан зориулалтын дагуу тухайн газраа 2 жил ашиглаагүй бол газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгоно.
“Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай” хуулийн 31.1-т заасны дагуу өмчийн газраа бусад иргэний өмчлөлд шилжүүлснээр, газар өмчлөх эрхээсээ татгалзсанаар, газар өмчлөгч иргэн Монгол улсын харъяатаас гарсанаар, хууль тогтоомжид заасан бусад үндэслэлээр тус тус дуусгавар болно.
“Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай” хуулийн 4.1-т заасны дагуу гэр бүлийн хэрэгцээний болон аж ахуйн зориулалтаар газар өмчлөн авах боломжтой.
Гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар нэг удаа үнэ төлбөргүйгээр газар өмчлөн авахдаа газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусгагдсан газарт хамаарч байгаа бол хүсэлт гарган өмчлөн авах, мөн Газрын тухай хуульд заасны дагуу эзэмшсэн газраа тэргүүн ээлжинд өмчлөн авах боломжтой.
Хэрэв та Газар тариалангийн зориулалтаар, газар тариалангийнхаас бусад аж ахуйн зориулалтаар газар өмчлөн авахыг хүсвэл газрыг үнээр нь худалдан авах, давуу эрхээр үнээр нь авах, эсвэл дуудлага худалдаагаар газрыг өмчилж авах боломжтой.
“Газрын тухай” хуулийн 30.1-т “Газрыг Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад 15-60 жил хүртэл хугацаатайгаар эзэмшүүлж болно. Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг нэг удаад сунгах хугацаа 40 жилээс илүүгүй байна” гэж заасан байдаг.
Иргэн та гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалттай нэг удаа үнэ төлбөргүйгээр газраа өмчилж авахыг хүсвэл эсвэл өмнө нь эзэмшсэн газраа гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалттай нэг удаа үнэ төлбөргүйгээр авахыг хүсвэл дараах баримт, материалыг хавсарган өргөдлөө дүүргийн Газрын алба, сумын Газрын даамалд гаргана уу. Үүнд:
Хэрэв өмнө нь эзэмшиж байсан бол иргэний үнэмлэхний хуулбар, газрын эзэмших эрхийн гэрчилгээний эх хувь, газар эзэмших гэрээний эх хувь, газрын төлбөр төлсөн баримт материалуудыг хавсаргана. Харин та зөвхөн аймаг, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө, хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө, түүнд нийцүүлэн боловсруулсан сум, дүүргийн тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө, хот байгуулалтын хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдсан газарт газар өмчилж авах боломжтойг анхаарна уу.
Энэхүү ажлыг гүйцэтгэх тусгай зөвшөөрлийг “Газрын төлөв байдал, чанарын хянан баталгаа, газрын нөхөн сэргээлт хийх” гэж нэрлэдэг бөгөөд Барилга хот байгуулалтын яамнаас мэргэжлийн байгууллагын эрхийг 3 жилийн хугацаатай аж ахуйн нэгж байгууллагад олгодог.
Дээрх мэргэжлийн байгууллагуудын нэрсийн жагсаалтыг Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн газрын веб сайт www.gazar.gov.mn хаягт улирал тутам шинэчлэн байршуулдаг ба аймгийн газрын харилцаа, барилга, хот байгуулалтын газар болон нийслэл, дүүргийн Газар зохион байгуулалтын албаны мэдээллийн самбарт мөн байрлуулсан байдаг.
Газрын төлөв байдал, чанарын захиалгат хянан баталгаа нь иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын өмчилж, эзэмшиж, ашиглаж буй газрын төлөв байдал, чанарт нэгдсэн хяналт тавих, чанарын өөрчлөлт гарсан, үржил шим буурсан газарт ашиглалтыг зохицуулах, газар хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээг төлөвлөх, зохион байгуулах, бүх шатны төрийн байгууллагыг газрын төлөв байдал, чанарын мэдээллээр хангах, газар эзэмшигч, ашиглагчийг эзэмшил газрын төлөв байдал, чанарын мэдээллээр хангахад чухал ач холбогдолтой ажил юм.
Газрын тухай хуулийн 58 дугаар зүйлийн 58.5-д “Газрын нэгдмэл сангийн бүх ангиллын газрыг 5 жилд нэг удаа газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаанд заавал хамруулах бөгөөд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших, ашиглах эрх дуусгавар болоход энэхүү баталгааг гаргана” гэж заасан байдаг.
Газрын биржийн цахим системд иргэн, хуулийн этгээдийн бүртгэн оруулсан газар, үл хөдлөх хөрөнгийн худалдах, түрээслэх зар мэдээлэл байх бөгөөд өөрийн хүссэнээр шүүж хэрэгцээт газрын мэдээллийг авах боломжтой.
Тус системд бүртгэгдсэн зар мэдээлэлд газрын хэмжээ, төрөл, зориулалт, байршил, үнэ зэрэг мэдээллүүд байх бөгөөд зарын дэлгэрэнгүй хуудаснаас нэмэлт мэдээллийг авах боломжтой.
Иргэн, хуулийн этгээд тус системд нэвтэрч Газрын кадастрын мэдээллийн сангаас өөрийн өмчлөл, эзэмшилд байгаа газраа сонгон бусдад худалдах, түрээслэх зар мэдээллээ үнэ, төлбөргүйгээр байршуулж бусдад арилжаалах боломжийг бүрдүүлсэн. Газар худалдан авах, хөрөнгө оруулалт хийх гэж буй иргэн, хуулийн этгээд тус системээс Газрын кадастр, Газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө, Газрын төлөв байдал, Инженер-геологи, Гео-экологийн талаарх газартай холбоотой бүх төрлийн мэдээ, мэдээллийг баталгаатай эх үүсвэрээс авч газарт хөрөнгө оруулалт хийх боломжийг бүрдүүлсэн. Мөн газар, үл хөдлөх хөрөнгийн зууч байгууллагаас бүртгэн оруулсан зар нь тухайн байгууллагын лого, нэр болон хариуцсан агентийн нэртэй харагдана.
Газрын биржийн цахим систем (www.mle.mn)-д “хэрэглэгч”-ээр бүртгүүлэн аймаг, нийслэлийн газрын албанаас зарласан Газар өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх, ашиглуулах эрхийн дуудлага худалдаанд оролцох хүсэлт илгээж оролцох боломжтой. Цахим дуудлага худалдаанд оролцох хүсэлтийг дуудлага худалдаа явагдахаас ажлын 5 хоногийн өмнөөс эхлүүлж, дуудлага худалдаа зохион байгуулах өдрийн өмнөх ажлын өдрийн 15 цаг 00 минутад хааж, баталгаажуулдаг. Дуудлага худалдаанд оролцох хүсэлтийг дуудлага худалдааны хураамж болон дэнчин тушаасан баримтаа зургаар хавсарган өөрийн “Дэнчин буцаах дансны дугаар”-аа оруулж оролцох хүсэлтээ илгээнэ. Системээс таны илгээсэн хүсэлтийг шалгасны дараа таны хүсэлтийг баталгаажуулах эсвэл татгалзах хариу өгөх бөгөөд танд мессежээр болон мэйлээр мэдэгдэнэ. Цахим дуудлага худалдааны үнийн саналыг 09 цаг 00 минутаас эхлүүлж 15 цаг 00 минут хүртэл авах бөгөөд түүнээс хойш хүлээлтийн горимд шилжинэ. Хүлээлтийн горим нь оролцогч үнийн санал өгснөөс хойш 60 секунд хүлээх бөгөөд өөр оролцогч үнийн санал өгөөгүй бол дуудлага худалдааг дуусгавар болж ялагч тодорно. Хэрэв хүлээлтийн хугацаанд багтаан өөр оролцогч үнийн санал өгвөл үнийн санал өгснөөс хойш дахин хүлээлтийн 60 секундийг тоолдог. Газар өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх, ашиглуулах дуудлага худалдаа явуулах журмын дагуу ялагч болсон хэрэглэгч 7 хоногийн дотор дуудлага худалдааг зохион байгуулсан эрх бүхий этгээдтэй гэрээ байгуулна. Гэрээ байгуулсан өдрөөс 14 хоногийн дотор дуудлага худалдааны үнийг бүрэн төлснөөр эрх шилжинэ.
Дуудлага худалдаа, төсөл сонгон шалгаруулалтын мэдээ, мэдээллийг Газрын биржийн цахим систем (www.mle.mn)-ээс авах боломжтой бөгөөд тус системд 2016 оноос хойш зохион байгуулагдсан болон тухайн жилд зохион байгуулахаар төлөвлөж буй газрын дуудлага худалдаа, төсөл сонгон шалгаруулалтын зар мэдээлэл бүртгэгддэг. Тус системийн “Газрын зураг” хэсгээс дуудлага худалдаа, төсөл сонгон шалгаруулалтаар олгох газрын байршил, координатаар Газрын кадастр, Газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө, Газрын төлөв байдал, Инженер-геологи, Гео-экологийн давхарга зургуудтай давхцуулан өөрийн сонирхож буй газрын дэлгэрэнгүй мэдээллийг авах боломжтой.
Газрын биржийн цахим системд “хэрэглэгч”-ээр бүртгүүлж аймаг, нийслэлийн газрын албанаас зарласан Газар өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх, ашиглуулах эрхийн дуудлага худалдаа, Газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах эрхийн төсөл сонгон шалгаруулалтад оролцох боломжтой юм. Мөн иргэн, хуулийн этгээдийн хүсэлтийн дагуу газар эзэмших эрхийг бусдад шилжүүлэх, Монгол Улсын иргэн өмчилсөн газраа бусдад худалдах, худалдан авах үйл ажиллагаанд зуучлах үйлчилгээ үзүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн.
Газрын биржийн цахим систем (www.mle.mn)-д “хэрэглэгч”-ээр бүртгүүлэн аймаг, нийслэлийн газрын албанаас зарласан Газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах эрхийн төсөл сонгон шалгаруулалтад оролцох хүсэлт илгээж оролцох боломжтой. Төсөл сонгон шалгаруулалтад оролцох хүсэлтийг төсөл сонгон шалгаруулалт болохоос ажлын 5 хоногийн өмнөөс эхлүүлж, төсөл сонгон шалгаруулалт зохион байгуулах өмнөх ажлын өдрийн 15 цаг 00 минутад хааж, баталгаажуулна. Төсөл сонгон шалгаруулалтад оролцох иргэн, аж ахуй байгууллага нь системд хэрэглэгчээр бүртгүүлэн нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Материал авах хугацаанд Төсөл сонгон шалгаруулалтын хураамжийг заасан дансанд тушааж оролцох хүсэлт илгээнэ. Оролцох хүсэлтийг системээс шалгаж баталгаажуулсны дараа хэрэглэгч төслийн материалаа онлайнаар файл хэлбэрээр хавсарган оруулах боломжтой болно. Төсөл сонгон шалгаруулалтын дүнг нийтэд зарласан өдрөөс хойш ажлын 3 өдөрт багтаан ялагчтай гэрээ байгуулдаг бөгөөд Төсөл сонгон шалгаруулалтын ялагч дээрх заасан хугацаанд гэрээ байгуулаагүй эсхүл гэрээ байгуулахаас татгалзсан тохиолдолд тухайн төсөл сонгон шалгаруулалтыг хүчингүйд тооцно.
21 аймаг, 330 сумын нийслэлийн 9 дүүргийн хэмжээнд Газар өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагч нарын Газрын бүртгэл, зураглалыг засварлаж, нэгдсэн стандартад оруулж, цаасан хувийн хэргийг материалыг тоон хэлбэрт шилжүүлж, байрлалд суурилсан Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгдсэн системийг Улсын хэмжээнд хэмжээнд нэвтрүүллээ.
Энэхүү системийг Улсын хэмжээнд нэвтрүүлснээр газрын бүртгэл, зураглалын алдааг бүрэн засварлаж, цаасан хувийн хэргийн материалыг цэгцлэх, цахимжуулах ажлыг хийж, нэгдсэн санд бүртгэж баталгаажуулсан бөгөөд албан хаагчдын хийж буй газрын бүртгэл нээлттэй, шат бүрд хяналттай болж, шийдвэр гаргагч нарыг бодит агшны мэдээллээр хангах боломжтой. Мөн Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгдсэн системийн нөөц хувилбарыг Үндэсний дата төвд байрлуулан “ХУР”, “ДАН” системд холбож, хэрэглээнд нэвтрүүлсэн бөгөөд дараах боломжуудыг бүрдүүлсэн. Үүнд: Иргэн, аж ахуйн нэгжүүд орон зай цаг хугацаанаас үл хамааран өөрийн газартай холбоотой буюу кадастрын зураг, гэрээ, гэрчилгээ, захирамж гэх мэдээллүүдийг QR кодоор баталгаажуулан цахимаар авах боломжтой. Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн хэрэглээнд Тоон гарын үсгийг ашиглах боломжтой. Бусад байгууллагуудтай мэдээлэл солилцох бүрэн боломжтой болсон бөгөөд газартай холбоотой сервис үйлчилгээнүүдийг Дата төвд нэгдсэн стандартын дагуу гаргаж, шууд холбогдох боломжтой.
Газрын нэгдмэл сангийн удирдлагын нэгдсэн цахим систем” нь газрын харилцааны цогц үйл ажиллагааг салбар бүрийн оролцоог ханган нэгдсэн стандарт, арга зүйгээр эрхлэх үндсэн чиг үүрэг бүхий байрлалд суурилсан (I), нэгдсэн стандарт бүхий өгөгдөл (II), дүн шинжилгээ хийх, боловсруулах цахим систем (III), өгөгдөл, мэдээллийг хадгалах, түгээх зориулалт бүхий техник хангамж (IV), мэдээллийг түргэн, шуурхай, найдвартай солилцох өндөр хурдны дэд бүтэц (V) зэргээс бүрдсэн нэгдсэн цахим систем юм.
Уг нэгдсэн цахим систем нь:
Мөн дээрх бүх мэдээллийг иргэд, олон нийт болоод аж ахуйн нэгж байгууллагуудад хүргэх Геопорталыг үйл ажиллагаанд орууллаа.
