Геодези, байр зүйн зургийн хөмрөг

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хийгдсэн геодези, зураг зүйн ажлыг нэгдсэн төлөвлөгөөтэйгээр төвлөрүүлэн явуулж, түүний материаллаг баазыг бэхжүүлэх зорилгоор БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн 1970 оны 232 дугаар тогтоолоор УГЗЗГ /Улсын геодези, зураг зүйн газар/ байгуулагдсан.

Энэ үед 6 төрлийн масштабын байр зүйн зураг, фотоплан, фотосхем, агаарын зургийн негатив, репродукц, дэлгэмэл монтаж зэргийг БХЯ /Батлан хамгаалах яам/, ТЭХҮГЯ /Түлш, эрчим хүчний үйлдвэр, геологийн яам/, ХААЯ /Хөдөө аж ахуйн яам/-наас авч фондлон “Геокарт” фонд нэртэйгээр анхны фонд байгуулагдан Монгол орныг батлан хамгаалах, нийгэм эдийн засгийн хөгжлийн түвшинтэй уялдан хөгжиж ирсэн юм.

1971 онд 1:1 000 000, 1:500 000, 1:200 000, 1:100 000-ны масштабтай байр зүйн зургийг улсын хэмжээнд анх удаа тоолж, нэгдсэн бүртгэлд авч, газрын зургийн нууцлалт, ашиглалтын түр заавар боловсруулан ББМҮЯ /Барилга, барилгын материалын яам/, НАХЯ /Нийгмийг аюулаас хамгаалах яам/-аар батлуулж мөрдүүлж эхэлжээ.

Геодези, зураг зүйн мэдээлэл нь 1932 оноос хойш бий болсон мэдээллийг хадгалах, хамгаалах, баяжуулах, мэдээллийн сан бүрдүүлэх, түгээх үйл ажиллагааг явуулж байна. Тус сан хөмрөгт 16389 хадгаламжийн нэгжийн 377424 хуудас бүхий цаасан суурьтай болон 1000 гаруй цахим тээгчид хадгалагдсан цахим мэдээлэл бүхий доорх баримтууд хадгалагдаж байна. Үүнд:

• Монгол орны нутаг дэвсгэрийг бүхэлд нь хамран 1963-2016 онд хийж гүйцэтгэсэн триангуляци, гравиметрийн, нивелирийн сүлжээний цэг тэмдэгтийн каталоги, тайлан, солбицол, болон бусад холбогдох баримт материал,
• 1:10000, 1:25000, 1:50000, 1:100000, 1:200000, 1:500000, 1:1000000-ны масштабтай байр зүйн цаасан болон тоон зургууд,
• Монгол орны хилийн дагуу хийгдсэн зураглалын ажлын баримт материал,
• Монгол орны газар зүйн нэрийн баримт материал,
• Хот суурин газрын кадастрын зураг,
• Сургалтын газрын зураг, атласууд байна.

Газар зохион байгуулалтын хөмрөг

Монгол улсад газар зохион байгуулалтын салбар 1954 онд үүсч хөгжсөн ба МАХН-ын Төв хороо, Сайд нарын зөвлөлийн 1974 оны 19 дүгээр тогтоолоор Газар зохион байгуулалтын мэдээллийн сан үүссэн байна. Газар зохион байгуулалтын мэдээллийн сангийн анхны баримт нь 1959 оны аж ахуй хоорондын газар зохион байгуулалтын эх материал юм. Үүний дараа 1961 оны атрын судалгаа, бэлчээр усжуулалтын судалгаа, аж ахуйн дотоод газар зохион байгуулалтын судалгаа, хөрсний судалгаа, ургамлын судалгаа, газар зохион байгуулалтын ажилд холбогдох заавар, журам бүхий доорх баримтууд байна. Үүнд:

• Аж ахуй хоорондын газар зохион байгуулалтын судалгааны баримтууд- 447 ХН,
• Атар, бэлчээр, хөрс, ургамал, усжилтын судалгааны баримтын эх материал –2952 ХН,
• Газрын маргаан болон бусад баримт -25 ХН,
• Бэлчээр, хот суурин, атаршсан болон тариалан, тусгай хамгаалалттай газар нутгийн төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа -1185 ХН,
• Газрын нэгдмэл сангийн тооллого, тайлан -452 ХН,
• 1:25 000-1:100 000-ны масштабтай байр зүйн зураг-8462 ХН, нийт 14436 хадгаламжийн нэгж баримт хадгалагдаж байна.

Баримтууд тайлан болон цаасан, калкин, синкен зураг, хилийн цэсийн байр зүйн зураг, цахим байдлаар хадгалагдаж байна. Эдгээр судалгааны баримтууд нь байгууллагын албан хэрэгцээнд болон эрдэм шинжилгээ, судалгааны байгууллагууд, оюутан сурагчид, газрын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг мэргэжлийн байгууллагуудад гарын авлага болон хэрэглэгдэж байдаг.

Агаар, сансрын зургийн хөмрөг

Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд 1967-1990 онд ЗХУ (хуучин нэрээр)-ын Батлан хамгаалах яамны Цэргийн агаар мандлаас газрын зураг авах газар, Москва, Новосибирск хотуудын Аэрогеодезийн үйлдвэр болон УГЗЗГ (хуучин нэрээр)-аас хариуцан улс эх орныг зурагжуулах ажлыг хийж эхэлсэн. Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд агаар мандлаас зураг авах ажиллагаа 1967 оноос, сансрын хиймэл дагуулаас зураг авах ажиллагаа 1972 оноос эхэлсэн байна.

Энэ хугацаанд агаар мандлаас авсан газрын зургийн дийлэнх хувийг 1:32 000, 1:45 000, 1:60 000, 1:100 000-ны масштабтай зураглал, сансрын хиймэл дагуулаас авсан газрын зургийн дийлэнх хувийг 1:200 000-1:1 000 000-ны масштабтай зураглал эзэлж байгаа юм.

Агаар, сансрын зургийн мэдээллийн санд дараах баримтууд хадгалагдаж байна. Үүнд:

• 1961-1983, 1980-1994 онд хийгдсэн агаарын зураг- 354511 хальс;
• 2002 оны БНМАУ, БНХАУ-ын хилийн шугамын дагуух агаарын зураг – 6000 хальс;
• Сэдэвчилсэн /геологи, хөрс, ус, ургамал.../ зураг – 2218 хуудас зураг;
• 1:200 000-1:1 000 000-ын масштабтай сансрын зургийн фото план, түүний хэвлэлийн эх – 313 хуудас зураг;
• Хот суурин газрын том масштабын байр зүйн зураг – 222 хуудас;
• Ортофото зураг -3511 хуудас;
• Агаарын зургийн репродуцки - 4014 ширхэг;
• Монголын түүхэн газрын зураг - 272 хуудас;
• Улаанбаатар хот болон төв суурин газрын агаарын зураг - 2252 хальс;
• Сансрын зураг цахим хэлбэрээр - 1512 файл байна.

Агаараас авсан газрын зургийг дараах зорилгоор авч ашиглаж байна. Үүнд:

1. Геологи, хайгуул ашигт малтмал:

• Ашигт малтмалын орд түүний тархацыг тогтоох, геологийн нарийвчилсан зураглал хийхэд агаар мандлаас авсан 1:17000, 1:32000, 1:45000, 1:60000-ны масштабтай газрын гэрэл зургийн хэрэглээ их байдаг.

2. Ойн аж ахуй, түүний нөхөн сэргээлтэд:

• Ойн тархацын байдал, түүний нөөц, нөхөн сэргээлт, ойн судалгааны нарийвчилсан зураглал хийхэд агаар мандлаас авсан 1:17000, 1:32000, 1:45000-ны масштабтай газрын гэрэл зургийн захиалга зонхилж байдаг.

3. Ургамал, хөрс, газар тариалан:

• Ургамлын ургацын байдал, түүний тархалт, чийгшилт, хөрсний элэгдэл, түүний тархалт, чийгшилт, газар тариалангийн талбайн хэмжээ тодорхойлох зэрэгт 1:17000, 1:32000-ны масштабтай газрын гэрэл зургийг ашиглаж байна.

Кадастрын мэдээллийн сан хөмрөг

“Кадастрын зураглал ба газрын бүртгэл” төсөл 2002 оноос хэрэгжиж эхэлснээр анх удаа системчилсэн кадастрын хэмжилт, зураглалын ажлыг геодезийн хэмжилтийн аргаар гүйцэтгэж, газрын бүртгэлийн мэдээллийн сан байгуулж холбогдох мэдээ, мэдээллийг мэдээллийн санд оруулснаар Монгол улсад нэгж талбар дээр суурилсан Үндэсний газрын мэдээллийн систем байгуулагдсан.

Төслийн хүрээнд кадастрын хэмжилт, зураглалын ажлыг 2002-2009 онд 3 үе шаттайгаар Улаанбаатар хот, 21 аймаг, 330 сум, 55 суурин газрыг хамарсан нийт 1549158 га талбайд 364117 нэгж талбарт хийж гүйцэтгэсэн. Уг ажлыг гүйцэтгэснээр газар тариалангийн талбайг зураглаж, Улаанбаатар хотын газар нутгийн 98%-ийг бүртгэсэн. Улсын төсвийн хөрөнгөөр хийгдсэн энэ ажлын үр дүнд 21 аймаг 340 сум, 55 суурин газарт бий болсон 577467нэгж талбарын хувийн хэрэг үүсгэн тухайн аймаг, сумын газрын албанд хадгалагдаж байна.

Зураг 1. Нэгж талбарын хувийн хэрэг хадгалагдаж байсан байдал.

Газар эзэмших, ашиглах, өмчлөх үйл ажиллагаа тасралтгүй явж байгаатай холбоотойгоор эдгээр цаасан суурьтай баримт нэмэгдэн, хадгалах байр талбай, хадгалж хамгаалах орчин хангалтгүйгээс хувь хүн, иргэн аж ахуйн мэдээлэл бүхий баримтууд үрэгдэх, мэдээлэл алдагдах, устаж үгүй болох асуудал тулгарсан тул холбогдох хуулиудад заасны дагуу эдгээр баримтуудыг төрийн архивт төвлөрүүлэн хадгалах зорилгоор 2018 онд Кадастрын мэдээллийн сан хөмрөгийг байгуулсан.

ГЗБГЗЗГ-ын даргын 2018 оны 08 дугаар сарын 10-ны өдрийн А/134 дүгээр тушаалаар баталсан “Аймаг, нийслэлийн газрын кадастрын мэдээллийн санг өндөр, тусгагийн нэгдсэн тогтолцоонд шилжүүлэн засварлаж, улсын кадастрын нэгдсэн мэдээллийн системд холбох, үйлчилгээнд нэвтрүүлэх ажлын заавар”-т нэгж талбарын хувийн хэргийн цаасан сууртай баримтыг төрийн архивт актаар хүлээлгэн өгөхөөр заасан.

Уг заалтын дагуу 2019-2023 онд нийслэлийн 9 дүүргийн өмчлөх эрх үүссэн 2003-2015 оны 147614 нэгж талбарын хувийн хэргийн 3753 хадгаламжийн нэгжийн 1151363 хуудас баримтыг хүлээн авч Кадастрын мэдээллийн сан хөмрөгт архивлаад байна.

Зураг 2. Хүлээлгэн өгч байгаа болон хүлээн авсан баримт

НИЙСЛЭЛИЙН ХЭМЖЭЭНД 2003-2015 ОНД ГАЗАР ӨМЧЛӨХ

ЭРХ ҮҮССЭН НЭГЖ ТАЛБАРЫН ХУВИЙН ХЭРГИЙН БАРИМТ

д/д	Дүүргийн нэр	Нэгж талбарын хувийн хэргийн тоо	Хадгаламжийн нэгжийн тоо	Хуудасны тоо
1	Баянгол дүүрэг	6030	255	59659
2	Чингэлтэй дүүрэг	17309	511	153164
3	Сүхбаатар дүүрэг	9104	282	82719
4	Багануур дүүрэг	23066	550	182860
5	Багахангай дүүрэг	7269	145	54184
6	Хан-Уул дүүрэг	15041	431	125483
7	Налайх дүүрэг	5295	211	45544
8	Баянзүрх дүүрэг	35543	700	229963
9	Сонгинохайрхан /2003-2013/	28957	668	217886
		147614	3753	1151363